Samenvatting
Dankzij een bijzonder strategische ligging aan de Noordzee, faciliteert Den Helder Airport sinds het einde van de jaren 60 het vervoer van vracht en passagiers met helikopters naar zee. Nederland heeft met Den Helder Airport een uniek aanbod voor de instandhouding van de Nederlandse opgave voor offshore energie. Den Helder Airport is ook de enige luchthaven in Nederland die volledig is ingericht om de leveringszekerheid van offshore energie te kunnen waarborgen, doordat de aanwezige beveiligingssystemen zowel passagiers, bagage als vracht volledig controleren. Hierdoor konden offshorevluchten ook tijdens de corona lockdowns doorgang vinden. De systemen die daarvoor zorgen zijn gedurende 55 jaar door de olie- en gassector opgelegd, maar zijn nooit verankerd in wetgeving. Met de intrede van offshore wind op de Noordzee wordt die omissie pijnlijk duidelijk nu deze sector uit kostenoverwegingen vaak andere keuzes maakt.
Daarnaast veroorzaakt de energietransitie sinds 2015 een structurele afname van vliegbewegingen op de gehele Noordzee, waardoor de businesscase krimpt van 19 naar 6 Europese offshore vliegvelden rond het jaar 2040. In tegenstelling hierop komen er, onder druk van de offshore wind sector, in Nederland juist nieuwe (onbeveiligde) helikoptervliegveldjes bij. Mede omdat deze door de marginale uitrusting goedkoper zijn dan Den Helder Airport. Hierdoor is voor de Nederlandse offshore luchtvaart een gevaarlijk ongelijk speelveld ontstaan.
Wettelijk kader
Er is geen wetgeving vastgelegd voor het vervoeren van passagiers en vracht per helikopter naar kritische energie-infrastructuur op zee. In 2021 heeft Den Helder Airport daarover gesproken met het ministerie van IenW. In dat gesprek is verzocht om gericht offshore luchtvaartbeleid te ontwikkelen en op te nemen in de uitvoeringsagenda van de luchtvaartnota. Alhoewel het ministerie sympathiek staat tegenover het pleidooi van Den Helder Airport is men beducht voor marktverstoring. Maar marktverstoring bestaat juist door een gebrek aan wetgeving. Den Helder Airport kan nu alleen concurreren door zelf alle beveiligingssystemen af te schalen en het voorzieningenniveau terugbrengen tot het niveau van de overige kleine regionale luchthavens. In dit scenario zou Nederland bij een substantiële dreiging (denk Nord-Stream 1 en 2) het vermogen om offshore te kunnen vliegen kunnen verliezen. En infrastructuur dat eenmaal is afgeschaald komt ook niet snel meer terug.
Ter illustratie: de International Ships and Portfacillity Security (ISPS) code is in 2004 in Nederland verankerd in de Havenbeveiligingswet waardoor havens dezelfde beveiliging kregen als luchthavens. Paradoxaal is dat Zeehavens vandaag dus een betere beveiliging bieden tegen ongeautoriseerde toegang tot de primaire energiesystemen op zee dan Nederlandse regionale burgerluchthavens. En daarmee zijn we (helaas) uniek in Europa.
Kortom, het gebrek aan luchtvaartwetgeving voor de offshore luchtvaart heeft een ongelijk speelveld gecreëerd wat niet alleen het voortbestaan van Den Helder Airport direct bedreigt, maar ook een risico vormt voor de beveiliging van de kritische energie-infrastructuur op het Nederlandse deel van de Noordzee.
Oplossingen
- In de herziene uitvoeringsagenda van de Luchtvaartnota moet worden opgenomen dat het ministerie IenW toe zal zien op het realiseren van wet- en regelgeving die beveiligingseisen garandeert voor offshore luchtvaart.
- Implementatie van EU-richtlijn COM-829 (CER, waarvan implementatie wordt verwacht medio 2024). Deze richtlijn beschrijft beleid ten aanzien van de veerkracht van kritieke entiteiten. Van 10 sectoren worden de lidstaten gevraagd voor het einde van 2023 een overzicht samen te stellen van kritieke infrastructuur en aanbieders daarin, ten einde de weerbaarheid daarvan substantieel te verhogen. Den Helder Airport kan worden gelinkt aan 2 sectoren uit deze richtlijn, te weten; Energie en Luchtvaart. Het ministerie van Defensie is belast met de implementatie van de CER richtlijn.
Waarom is Den Helder Airport onmisbaar?
Het beveiligde luchtvervoer van vracht en technici naar kritische offshore energie-infrastructuur is van nationaal belang voor de instandhouding van het grootste deel van onze klimaatmaatregelen. Er is hiervoor geen alternatief. Helikopters zijn een onlosmakelijke aanvulling op schepen, zoals de SAR helikopters dat zijn op de marine- en kustwachtschepen.
Level playing field
Op Den Helder Airport zijn vandaag de dag veelal dezelfde beveiligingssystemen te vinden als op menig internationale luchthaven, aangevuld met regelmatige drugs- en alcoholcontroles en de aanwezigheid van marechaussee en douane. Daarmee is Den Helder Airport uniek in zijn soort. Andere kleine vliegvelden in Nederland van waaruit offshore wordt gevlogen, voldoen door het gebrek aan regulering niet aan deze zelfopgelegde beveiligingseisen, wat de algemene beveiliging in zowel het luchtruim als op de offshore platforms compromitteert. Doordat de vraag ten gevolge van de energietransitie afneemt zullen er uiteindelijk te weinig vluchten overblijven voor alle Nederlandse vliegvelden en zal Den Helder Airport, door haar specifieke inrichting, hierdoor als eerste in de rode cijfers terechtkomen.
Duurzaamheid
De marges van de offshore windsector staan onder grote druk en de sector kiest kleine goedkope helikopterveldjes om de windparken te onderhouden. Denk aan helikopterveldjes in Eemshaven, IJmuiden, Amsterdam-West, Oostwold, en Midden-Zeeland. De sector vindt Den Helder Airport naast de hoge kosten ook te ver weg liggen van de Noordelijke windparken.
Slechts een paar van deze vliegveldjes hebben onderhoudsruimte voor helikopters, waardoor er in de dagelijkse praktijk lege helikopters eerst naar Eemshaven vliegen om van daaruit passagiers offshore te vliegen en vice-versa. Deze passagiers zijn dan veelal via Schiphol eerst per bus naar Eemshaven vervoerd. Als al deze voorbereidende logistieke kilometers bij elkaar worden opgeteld, klopt het gegeven dat Den Helder Airport te ver weg zou liggen in het geheel niet meer.
Nu de windparken steeds verder uit de kust worden gebouwd en de businesscase krimpt, blijft Den Helder Airport voor het geheel aan windparken geografisch gewoon de meest efficiënte, veilige en duurzame locatie.
Leveringszekerheid
Met de enorme toename van offshore windparken op de Noordzee, wordt sinds 2016 ook een groeiend beveiligingsprobleem gesignaleerd. In 2021 wordt door het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS) in High Value of the North Sea onder meer gerapporteerd dat grote delen van de offshore energiesystemen slecht beveiligd zijn, de verantwoordelijkheden tussen ministeries zijn versnipperd en het ontbreekt aan gericht beleid, toezicht en regie. Nederland wil in 2050 ruim 70 GW aan offshore windenergie installeren (in 2021 stond er 2,4 GW in het Nederlandse deel van de Noordzee). Om dit te kunnen halen zijn de doelen voor 2030 verdubbeld, van 11 GW naar ruim 21 GW. Om deze doelstellingen ook nog te kunnen combineren met de gaswinning op de Noordzee, nodig vanwege de ban op Russisch gas, heeft de minister van EZK de kamer voorgesteld om conflicterende helikoptervluchten in deze delen van de Noordzee te weren.
Deze versnelling van offshore wind zorgt ook voor een versnelling van de genoemde weeffouten, zoals gebrek aan wetgeving en het Noordzeeakkoord waarin restricties voor helikopterverkeer zijn opgenomen. Dit alles zonder communicatie hoor- en wederhoor.
Afsluitend
Samenvattend pleit Den Helder Airport voor het realiseren van een constructieve dialoog en wet- en regelgeving voor de offshore luchtvaartsector, ter bescherming van de leveringszekerheid van het groeiende aanbod van offshore energievoorzieningen op de Noordzee. Vooral nu we nog over deze unieke infrastructuur beschikken.
| Bijlage I: Over Den Helder Airport
Ontstaansgeschiedenis De Nederlandse offshore luchtvaart dateert uit de eind jaren 60 toen vanaf een speciaal aangelegde helikopterhaven van de gemeente Den Helder onder een Hinderwetvergunning de eerste helikoptervluchten voor de Amerikaanse oliemaatschappij Placid tussen Den Helder en de booreilanden in de Zuidelijke Noordzee pendelden.
In 1981 hadden de forse toename van exploratie en winning van olie en gas op de Noordzee tot gevolg dat er steeds meer passagiers via Den Helder offshore vlogen. Daarop werd een vergunning burgermedegebruik exploitant militaire luchthaven De Kooy (Luchthavenbesluit De Kooy) ten behoeve van Den Helder Airport C.V. overeengekomen. Op deze militaire luchthaven groeide civiel medegebruiker Den Helder Airport uit tot de op twee na grootste helikopteroperatie in Europa. In deze periode organiseerden de in Nederland geregistreerde olie- en gasmaatschappijen zich in de branchevereniging NOGEPA, dat zich o.a. beijverde voor veiligheid en leveringszekerheid van offshore energie. De vereniging legde Den Helder Airport ook een groot aantal maatregelen op, waarmee het vervoer van personen en vracht met zowel procedures als aanvullende voorzieningen zwaar werd beveiligd. Ook waren Marchaussee en Douane toen al actief op de luchthaven.
Op Den Helder Airport zijn vandaag de dag door al deze maatregelen veelal dezelfde beveiligingssystemen te vinden als op menig internationale luchthaven, aangevuld met regelmatige drugs- en alcoholcontroles. Daarmee werd Den Helder Airport uniek in zijn soort. De afgelopen jaren blijven door de energietransitie de vliegwegingen ten opzichte van piekjaar 2008 onverminderd afnemen. Dit effect is rondom de gehele Noordzee meetbaar. Een consolidatie naar uiteindelijk 6 Europese offshore vliegvelden is daarmee een feit.
Den Helder Airport binnen de luchtvaartwetgeving Binnen de Nederlandse luchtvaartwetgeving worden luchthavens onderscheiden in: luchthaven Schiphol, overige burgerluchthavens en militaire luchthavens.
Overige burgerluchthavens kunnen van regionale betekenis of van nationale betekenis zijn. Luchthavens zijn van nationale betekenis als zij zijn gelegen buiten provinciegrenzen zoals bepaald op grond van de Provinciewet, of dit bij wet is bepaald. Luchthavens van nationale betekenis zijn Lelystad, Eelde, Maastricht, en Rotterdam.
De luchtvaartsector is verdeeld in een civiele sector, de burgerluchtvaart, en een niet-civiele sector. Tot deze laatste sector wordt het luchtverkeer gerekend dat voor militaire, politiële en douanetaken actief is. De burgerluchtvaartsector bestaat uit:
Bezien vanuit de luchtvaartwetgeving is Den Helder Airport een klein regionaal vliegveld met een vergunning voor burgermedegebruik van Defensie. |
01-09-2023
